سید محمد مهدی بحرالعلوم

سـیـد مـهدی بحرالعلوم، شاگرد بزرگ و بزرگوار وحید بهبهانی است و از فقهای بزرگ است مـنظومه ای در فقه دارد كه معروف است آرا و نظریات او مورد عنایت و توجه فقها است بحرالعلوم بـه عـلـت مقامات معنوی و سیر و سلوكی كه طی كرده است، فوق العاده مورد احترام علما شیعه است و تالی معصوم به شمار می رود كرامات فراوانی ازاو نقل شده است كاشف الغطا (شیخ جعفر) آتـی الـذكـر بـا تحت الحنك عمامه خود،غبار نعلین او ..........................

سـیـد مـهدی بحرالعلوم، شاگرد بزرگ و بزرگوار وحید بهبهانی است و از فقهای بزرگ است مـنظومه ای در فقه دارد كه معروف است آرا و نظریات او مورد عنایت و توجه فقها است بحرالعلوم بـه عـلـت مقامات معنوی و سیر و سلوكی كه طی كرده است، فوق العاده مورد احترام علما شیعه است و تالی معصوم به شمار می رود كرامات فراوانی ازاو نقل شده است كاشف الغطا (شیخ جعفر) آتـی الـذكـر بـا تحت الحنك عمامه خود،غبار نعلین او را پاك می كرد بحر العلوم در سال 1154 یا 1155 متولد شده و در سال1212 ه ق درگذشته است.[1]
عـلا مـه دهر و وحید عصر، سید محمد مهدی بن سید مرتضی بن سید محمد بن سید عبدالكریم حسنی حسینی طباطبائی بروجردی الاصل نجفی المسكن، اعجوبه دهر، جامع منقول و معقول، و مرجع عصر و دوران خویش بود.
سـیـد مرتضی طباطبائی بروجردی (ره) كه از علما و مراجع كربلا بود، دارای دو فرزند می باشد، یـكی سید جواد كه جد مرحوم آیه اللّه العظمی بروجردی (ره) است، و دیگری، سید محمد مهدی بحرالعلوم هر دو از بزرگان فقها و علمای اسلامی می باشند.
سید محمد مهدی بحرالعلوم، پیش از پگاه عید فطر در سال 1155 ه ق در شب جمعه چشم به دنیا گـشـود پـدر ارجمندش می گوید: در آن شب كه ولادت فرزندم مهدی بود، در عالم رؤیا امام هـشـتم (ع) را دیدم كه شمع بزرگی را به شاگردش محمدبن اسماعیل بن بزیع می دهد محمد آن شمع را بر فراز بام منزل ما برده و روشن می كند ناگهان نور آن شمع تا آسمان بالا رفته و دنیا را فرا می گیرد.[2]
آری شمعی كه توسط امام رضا (ع) افروخته شود، باید نورش جهان را روشن سازد و جهانیان را فرا بگیرد.
بحرالعلوم مقدمات نحو و صرف و ادبیات و منطق و فقه و اصول را با كوششی بی نظیر نزد پدر خود و سایر فضلا و دانشمندان، در مدتی كمتر از چهار سال فرا گرفت در اوایل بلوغ به درس خارج پدر خـود، و هـمچنین درس استاد كل، وحیدبهبهانی، و نیز درس شیخ یوسف بحرانی صاحب حدائق راه یـافـت و از مـحـضـر آن بزرگان استفاده شایانی برد و پس از پنج سال درس و بحث فشرده و عـمـیـق و طی مـرحـلـه سطح، به درجه اجتهاد عالیه نائل آمد و هر سه استاد بزرگ اجتهاد او را امضاكردند.
پـس از آن از كـربـلا بـه نجف مهاجرت كرد و در مركز بزرگ دانشهای اسلامی، به بحث و تحقیق پرداخت و در مدتی كم كه هنوز سنش از 30 سال تجاوز نكرده بود،ارشاد و رهبری مسلمانان را بر عهده گرفت و در عین حال كه به تدریس و تالیف اشتغال می ورزید، به امور فقرا و مستمندان نیز رسیدگی كرده، مسائل و مشكلات اجتماعی مردم را حل و فصل می نمود.
بحرالعلوم دارای اخلاق پسندیده انسانی و پیامبرگونه بود تواضع و فروتنی اوزبانزد خاص و عام، و عطوفت و مهربانی او نسبت به بینوایان و مستمندان، دربالاترین حد ممكن خود بود، به حدی كه شـاگردان و مریدان خود را تحت تاثیر كامل قرار می داد او كم سخن می گفت، سكوتش از حرف زدنـش بـیشتر بود همواره در حال تفكر و اندیشیدن به سر می برد، اگر سخنی به زبان می آورد با ذكـر خـدا همراه بود دربین مردم كه می نشست، نشستن حالت تشهد در نماز را داشت هنگام راه رفتن هیبت و وقار خاصی داشت هیچ گاه به پشت سر خود یا به اطراف خود نگاه نمی كرد، مگردر حـال ضـرورت گـامـهـای استوار خود را بیشتر با اندیشه های شگرف می آمیخت دریافته بود كه هیبتش مانع از سخن گفتن مردم با وی می شود، لذا همیشه ملازمان خود را سفارش می كرد باب سـخـن گـفتن با مردم را بگشایند تا از راز دل مردم باخبرشده، در رفع گرفتاریهای آنان بیشتر بكوشند.
صـبـحـهـا را هـمـواره در بـحـث و تـدریـس و قضاوت بین مردم، و شبها را در مطالعه و تحقیق می گذراند و پس از اندكی خواب و استراحت، برای عبادت و مناجات به درگاه خداوند ذوالجلال خـود را كاملا آماده می ساخت و بسیار دیده شده بود كه پس از نیمه شب از نجف تا كوفه پیاده راه می رفت كه هنگام مناجات در مسجد كوفه باشدو پس از نماز صبح به نجف باز می گشت و قبل از هـر كـار بـه حـرم مطهر جد بزرگوارش امیرالمؤمنین (ع) مشرف می شد و با آن حالت معنوی و عـرفـانـی كـه داشـت، بـه زیارت مشغول می گشت و برخی از كتب رجال در احوال آن بزرگوار نـوشـتـه انـد كـه: گـاهـی سـؤالاتـی از امام می كرد و به نحوی كه ما نمی دانیم، پاسخ دریافت می نمود.
آثار علمی و عملی:
سـیـد بـحـرالـعـلـوم پس از وفات استادش وحید بهبهانی (قدس سره)، رهبری كامل و زعامت و مـرجـعـیت شیعه را به دست گرفت و دنیا در برابر این دریای دانش وبینش و تقوی و پارسائی و فضیلت خضوع نمود و آوازه او آفاق را پر كرد در این فرصت پیش آمده، برای اینكه بتواند به مسائل اجتماعی و مشكلات گوناگون وفراوان امت اسلام رسیدگی نماید و نظمی به حوزه های علمیه بدهد، تمام اوقات خودرا برای این كار وقف نمود و با كمال اخلاص و جدیت مشغول خدمت شد و بـرای ایـنكه بهتر به كارهایش برسد، از شخصیتهای برجسته ای كه معاصر او بودند، دعوت به عمل آورد شـاگـرد بـزرگـوارش شـیخ جعفر كاشف الغطا (ره) را برای فتوی و پاسخ ‌به احكام شرعی تعیین نمود.
و هـمـچـنین آیه اللّه شیخ حسین نجفی (ره) را كه از علمای مقدس و پارسای نجف اشرف بود، به عـنـوان امـام جـمـاعت در مهم ترین و مشخص ترین مسجد،مسجد هندی نصب نمود و شیخ شـریـف الدین محی الدین را برای قضاوت و حل وفصل دعاوی مردم گماشت و خود بار سنگین تدریس و مشكلات حوزه و اداره امورمردم را بر دوش گرفت.
بحرالعلوم چرا؟
و امـا ایـنـكـه چـرا بـه او بحرالعلوم گفته اند، مورخین نقل كرده اند كه سید مهدی به عنوان دانـشـجـو بـرای اسـتـفـاده از محضر درس فیلسوف بزرگ، میرزا سید محمدمهدی اصفهانی به خراسان سفر كرد مدت 6 سال در آنجا اقامت گزید و بالاترین بهره ها را از استاد خود گرفت میرزا اصـفـهانی كه از هوش سرشار شاگردش شگفت زده شده بود، روزی در اثنای درس خطاب به او گـفـت: انما انت بحرالعلوم (براستی تو دریای دانشی) و از آن لحظه سید به این لقب مشهور شـد و امـروز خـانـواده بـحـرالـعـلـوم از خـانـواده های معروف و مشهور نجف اشرف می باشند و چهره های شاخصی در علم و عمل در بین آنان وجود دارد.
گفتار بزرگان:
اسـتـادش وحـیـد بهبهانی در ستایش او گوید: عزیزترین و گرامی ترین فرزندانم، پژوهشگر و مـحقق بزرگ، فرزند روحانی من، دانشمند مطلع و باهوش،عالم باتقوا، سید نجیب محمد مهدی.
مـحقق خوانساری و سید حسین در اجازه ای كه به او داده است، متذكر می شودكه ایشان مجتهد در فروع و اصول و مقتدای خاص و عام و یگانه روزگار می باشد.
صـاحـب مـنـتـهـی الـمقال می نویسد: رهبر دینی وارسته ای كه دوران مانند اوسراغ ندارد، و شـخـصـیـتـی كـه روزگار از آوردن نظیر او، عقیم مانده است سیددانشمندان و عالمان، و ولی فـاضلان، علا مه دهر و یگانه عصر، كسی كه اگر در معقول سخن گوید، می پندارم شیخ الرئیس ابوعلی سینا است، و اگر در منقول بحث كند،بگویم این علا مه و محقق است كه در فروع و اصول دریـاآسـاسـت، و اگر در كلام مناظره كند، نخواهم گفت، جز اینكه او به خدا سید مرتضی (علم الـهـدی) اسـت، و اگرقرآن را تفسیر كند و به او گوش فرا دهم، حیرت زده خواهم گفت: گویا خدا قرآن را براو نازل كرده است كه این چنین از رموز و اسرار آن آگاه است.
در سـتـایـش و مدح او سخنها بسیار و نوشته ها بی شمار است، چرا كه او در عین اینكه دانشمندی بـزرگ بـود، در زهـد و عبادت نیز نظیری نداشت، در همان حال كه به تدریس و تالیف با جدیتی فراوان مشغول بود، دمی از خدمت به بندگان خدانمی آسائید و با تمام وجود در خدمت بندگان خدا بود.
داسـتـان مفصلی را از مناظره او با دانشمندان یهود در كتابهای نقل كرده اند كه بیشتر شباهت به مناظره و احتجاج ائمه معصومین (ع) با علمای یهود و نصاری دارداین مناظره كه در 14 صفحه با قـطـع وزیـری چـاپ شده است و علمای یهود را به تسلیم و خضوع واداشته است، بیانگر اطلاع و آگاهیهای فوق العاده سید بحرالعلوم دربخش عقائد و كلام می باشد.
شاگردان:
عـلما و دانشمندان بسیاری از محضر درس ایشان استفاده كرده و به مقامات والائی رسیده اند كه نام برخی از آنان را می آوریم:
1 ـ شیخ جعفر كاشف الغطا، بزرگ شخصیت برجسته جهان اسلام.
2 ـ سید محمد جواد عاملی، صاحب موسوعه بزرگ فقهی مفتاح الكرامه.
3 ـ شیخ محمد تقی اصفهانی، صاحب حاشیه بر معالم.
4 ـ شیخ احمد نراقی، صاحب مستند الشیعه فی احكام الشریعه.
5 ـ شیخ ابوعلی حائری، مؤلف كتاب منتهی المقال در علم رجال.
6 ـ شیخ اسداللّه تستری، نویسنده كتاب المقابیس در اصول.
7 ـ شیخ محمد علی زینی عاملی نجفی.
8 ـ سید میرعلی طباطبائی، صاحب الریاض در فقه.
9 ـ مولی محمد شفیع استرآبادی.
10 ـ شیخ حسین نجف.
11 ـ شیخ شمس الدین بن جمال الدین بهبهانی.
آثار و تالیفات:
بحر العلوم دارای تالیفات ارزنده ای در علوم مختلفه می باشد كه چند نمونه ذكر می شود:
1 ـ مصابیح، كتابی ارزنده در فقه (در عبادات و معاملات).
2 ـ الـدره الـنـجفیه، منظومه ای در فقه، مشتمل بر دو هزار بیت شعر كه چندین بارتفسیر و شرح شده است.
3 ـ مـشـكـاه الهدایه، شاگردش مرحوم شیخ جعفر كاشف الغطا، به امر استاد برآن شرحی نوشته است.
4 ـ الفوائد الاصولیه.
5 ـ حاشیه علی طهاره شرائع المحقق الحلی.
6 ـ الفوائد الرجالیه پیرامون علم شامخ رجال.
7 ـ رساله فی الفرق و الملل.
8 ـ تحفه الكلام فی تاریخ مكه و بیت اللّه الحرام.
9 ـ شرح باب الحقیقه و المجاز.
10 ـ قواعد احكام الشكوك.
11 ـ الدره البهیه فی نظم بعض المسائل الاصولیه.
12 ـ دیوان شعری كه دارای بیش از یك هزار بیت می باشد.
رسیدگی به حال بینوایان:
داستانهای بسیاری درباره دستگیری بحرالعلوم از بینوایان و رسیدگی او به حال مستمندان نقل شـده اسـت و بـرخی از نویسندگان دارند كه شبها همانند جدش امیرالمؤمنین (ع) كوله باری از مـواد غـذایـی را بـر دوش مـی گـرفـت و از تاریكی شب استفاده می كرد، در كوچه های نجف راه مـی افتاد و بر در خانه هر فقیر مستمندی كه می رسید، مقداری از غذا و پول قرار می داد و همواره از حال مردم سؤال می كرد و به بینوایان رسیدگی كامل داشت.
نـوشته اند شبی شاگرد برجسته اش سید محمد جواد عاملی (صاحب مفتاح الكرامه) را فراخوانده، او را تـوبـیخ و سرزنش نمود مرحوم عاملی دلیل نگرانی استادش را پرسید، استاد در پاسخ گفت: یكی از برادران مسلمان كه همسایه شمااست، تهیدست است او هر شب خرمای بد و ارزان قیمتی از بقال می گرفت وبچه های خود را با آن سیر می كرد امروز رفته است از بقال خرما بگیرد، بقال از دادن خـرمـا امتناع ورزیده است، زیرا بدهكاریهای آن بیچاره زیاد شده بود و امشب او وبچه هایش بی شام مانده اند سید جواد عاملی از آقای بحرالعلوم معذرت خواهی می كند و از اینكه از حال او خبر نداشته است، پوزش می طلبد.
بحرالعلوم در پاسخ او می گوید: معلوم است بی اطلاع بوده ای، چون اگر با علم به حال آن بیچاره شام می خوردی و به او اعتنا نمی كردی، كافر بودی، ولی آنچه مرانگران و ناراحت كرده است، این است كه تو چرا از برادر مسلمانت خبرنداشته ای؟ [3]باید از حال برادرانت جستجو كنی و آنان را دریابی.
در هـر حـال سید، سینی بزرگی پر از غذا با مقداری پول به آقای عاملی داد و از اوخواست كه به مـنزل آن برادر مؤمن برود و با هم شام بخورند و این پول را هم به اوبپردازد تا قرضهای خود را ادا كند، و خود همچنان منتظر ماند و شام تناول نكرد تااینكه آقای عاملی برگشت و به او خبر داد كه غـذا را بـا هـمـسـایـه اش تـنـاول كرده و پول راهم به او رسانده است، و جالب اینجاست كه انعام بحرالعلوم درست به اندازه قرضهاو دیون آن مؤمن بوده است.[4]
وفات:
او سرانجام در ماه رجب سال 1212 ه ق، در سن 57 سالگی، جهان فانی راوداع و ندای حق را لبیك گـفت و به سوی محبوب خود شتافت جسد او را كنار قبرشیخ طوسی (ره) در مسجد طوسی به خاك سپردند كه امروزه این مقبره به اسم مقبره الطوسی و بحرالعلوم معروف است.

منبع : اندیشه قم